Gepubliceerd 22 juli 2023 08:00 uur. Tekst en foto: Piet Bergstra

KAMPEN – Veterinairs hebben 'een zeer sterk vermoeden dat toxische stoffen de oorzaak zijn van de koeiensterfte' bij boer Jaap Bos in Noordeinde. 'Gemeenten moeten inzien dat dit mogelijk een gevaar is voor de volksgezondheid. Er is zelfs een ernstige verdenking uitgesproken betreffende heel zwaar toxische stoffen vanuit de nieuw aangelegde dijk langs het Reevediep, met ook mogelijk risico voor de volksgezondheid', blijkt uit een rapport.

Tijdens het vragenhalfuurtje in de laatste raadsvergadering voor het reces, vroeg raadslid Piet Bergstra (Hart voor Kampen) voor de tweede maal aandacht voor het starten van een bodemonderzoek in de dijken van het Reevediep. Eerder had hij dat al schriftelijk gedaan. Reden was het feit dat vorige week een 25^ste koe dood was gegaan bij boer Jaap Bos uit Noordeinde.

'Er staat nog niets gepland'

De boer heeft een weidegebied dat grenst aan de Reevedijk. In De Stentor was te lezen dat het Waterschap aangaf dat er nog geen bodemonderzoek had plaatsgevonden en er ook nog geen onderzoek gepland staat. Bergstra: “Dat verbaast mij wel. Een maand geleden heb ik hierover al schriftelijke vragen gesteld. Ik had er bij het college op aangedrongen om druk uit te oefenen bij de bevoegde autoriteiten voor de start van een bodemonderzoek.”

Anderhalve maand verder

Het college antwoordde destijds dat zij er grote waarde aan hecht dat er snel duidelijkheid komt naar de oorzaak van de problematiek en hebben aangegeven om spoedig een onderzoek te starten. “Maar dat heeft nog niets opgeleverd. Ik krijg soms het gevoel alsof men het gelaten over zich heen laat komen. Dat is iets waar ik absoluut niet tegen kan. Dan ga ik nog iets harder lopen. Wij hebben het hier wel over de volksgezondheid”, aldus Piet Bergstra.

“Ook de provincie Overijssel onderstreept de noodzaak om er mee aan de gang te gaan. Er wordt een onderzoek gestart door de Waterschap Drents Overijsselse Delta”, vertelde gedeputeerde De Bree in de vergadering van de Provinciale Staten op 30 mei jl. Dat was n.a.v. een motie die was ingediend door JA21. Middels deze motie werd opgeroepen voor een onafhankelijk onderzoek.

Maar men was er een half jaar eerder al mee bezig. De Bree gaf aan dat er al rond de kerst van 2022 er al een 'soort van crisisteam' bijeen was geweest. Daarin waren aanwezig het de betrokken dierenartsen, het Waterschap Drents Overijsselse Delta en Vallei en Veluwe, de Omgevingsdienst Veluwe Noord, gemeente Oldebroek en de provincies Overijssel en Gelderland. We zijn dus al ruim een half jaar onderweg.

Het bedrijf van Jaap en Erna

Eerst wat meer informatie over het bedrijf van Jaap en Erna. Het bedrijf in Noordeinde is een melkveebedrijf met gemiddeld 40 koeien. Het bedrijf ging over van vader op zoon. Het bedrijf bestaat daar inmiddels zo'n 60 jaar. Dieren worden gehouden in een ligboxenstal. Vanaf april tot november mogen de dieren lekker de wei in. In de stal krijgen de koeien leidingwater. In de weideperiode van slootwater. Het is een gesloten bedrijf met een hoge gezondheidsstatus, aldus een rapportage.

Het jongvee wordt apart gehuisvest van het oudere vee en wordt niet geweid. Opvallend aan het bedrijf is de hoge levensduur, hier werkt de veehouder hard voor. Koeien hebben een gemiddelde leeftijd van 9 jaar bij afvoer en de gemiddelde leeftijd in de stal is ruim 7 jaar. Dit is flink hoger dan het landelijk gemiddelde (5 à 6 jaar). Dat blijkt uit een rapportage van de dierenartsen die de doodsoorzaak probeerde te achterhalen. 

Al langer problemen

Een van de dierenartsen komt al bijna 30 jaar op het bedrijf van Jaap en kent het bedrijf en de familie Bos heel goed. Er waren al langer problemen bij het bedrijf. Sinds 2018 was er langzaamaan sprake van verminderde melkproductie en steeds een beetje meer uitval. Het viel in eerste instantie niet op bij de dierenarts. Jaap, met zijn gesloten karakter, liep er ook niet mee te koop.

De afgelopen drie jaar werd het steeds erger. Jaap begon op een gegeven moment aan zichzelf te twijfelen. Het zal toch niet zo zijn dat ik iets verkeerds doe? De gezondheidsproblemen bij de dieren namen steeds verder toe. Tot oktober 2022. De dierenarts moest weer opdraven. Nu moesten er twee koeien worden geëuthanaseerd. Toen barste de bom bij Jaap Bos. Er kwam veel frustratie los. Het enorme verdriet en de boosheid van de familie Bos werd toen eindelijk, voor de eerste keer, besproken.

Doodgeboren of misvormd 

Het resultaat tot nu toe is dat er in het afgelopen jaren 25 dieren werden afgevoerd waarvan 19 geëuthanaseerd of waren doodgegaan als gevolg van acute sterfte zonder een aanwijsbare oorzaak. De koeien hadden last van abcessen. Daarnaast bleek dat de kalversterfte te hoog was. In de maand februari was er sprake van vier dode kalveren. Deze dieren werden doodgeboren, gingen dood of waren misvormd.

Het meest opvallende in het rapport van de dierarts is, dat het jongvee dat niet geweid worden wel normaal afkalven. Deze dieren krijgen voer vanaf een andere locatie en water 'uit de kraan'. Dit jongvee krijgt levend geboren kalveren en komen normaal op de melk. Met het jongvee is dus niets aan de hand, ze zijn in goede conditie.  Je zou verwachten dat dan alle alarmbellen afgaan bij de bevoegde instanties.

Wisselende waterstanden

De wisselende waterstanden (vooral het verhogen) hebben ook invloed gehad op de dieren (leverbotbesmetting). “Sinds de aanleg van het Reevediep heb ik hier te maken met extreme daling van het grondwater. Soms met wel 20 cm per week bij droogte! Er staan diverse meetpunten van Rijkswaterstaat. De niveaus zijn met heel veel moeite te krijgen terwijl dit via BROloket (Basisregistratie Ondergrond) zo inzichtelijk zou moeten zijn”, aldus boer Bos.

Bergstra: "Die wisselende waterstanden zijn mij ook al opgevallen. Ik loop veel en kom regelmatig langs het Reevediep. Op 2 juli stond er opvallend veel water in het Reevediep. Dat verbaasde mij. Water van dijk tot dijk. Een week later stond er nauwelijks water. Grote stukken stonden droog. Het lijkt wel of het daar soms sprake is van eb en vloed".

Desgevraagd gaf een woordvoerder van Waterschap Drents Overijsselse Delta aan dat zij graag de onderzoeken naar de doodsoorzaak van de koeien willen inzien zodat zij gericht een bodemonderzoek kunnen uitvoeren. Maar de boer zou dat niet toestaan. Boer Jaap Bos geeft aan dat dit onzin is. “Volgens mij had WDOD meer dan voldoende informatie. We zijn 4 keer in gesprek geweest. Ze doen niks en werken tot nu toe niet mee."

Geen toxicoloog

De dierenartsen konden tot nu toe geen enkele oorzaak vinden. Desgevraagd gaven zij aan dat het onderzoek naar de doodsoorzaak van koeien door een dierenarts beperkt is. Je kunt daarbij denken aan een onderzoek naar pesticiden, de leverwaarden, tankmelk, longworm, nierfuncties, spoorelementen etc. Dan houdt het wel op. Maar een dierenarts is geen toxicoloog."

Gesjoemel met grond

Terug naar de grond. Het is niet de eerste keer dat er gesjoemeld wordt met grondstromen in ons land. In de periode 2010-2017 importeerde Nederland meer dan 4 miljoen kubieke meter buitenlandse grond en bagger. Dat zijn partijen grond die bekend en gemeld zijn. Dat blijkt uit een onderzoek van Follow the Money. Er wordt soms mee gesjoemeld. Vuile grond wordt gemengd met schone grond, totdat die net onder de maximale waarden uitkomt, om zo vuile grond te kunnen lozen. Er zijn grote bedragen met deze grondhandel gemoeid.

Een ander probleem is certificatie. Certificaten komen vaak niet overeen met de grondsamenstelling. Het is geen garantie dat de grond schoon is. Soms worden er stoffen aangetroffen in de grond, wat volgens de certificaten onmogelijk is. Zoals dat gebeurde bij de aanleg van een dijk in Bunschoten. De Westdijk bij Spakenburg werd een aantal jaar geleden over een lengte van 2,5 kilometer verstevigd met verontreinigd zand. Die grond bleek achteraf vervuild met zout en zware metalen. Na onderzoek werd duidelijk dat er benzeen in de grond zat maar ook werd het zout FRD-902 is aangetroffen, volgens het RIVM een "potentieel zeer zorgwekkende stof".

Bbk-melding

Opvallend is verder dat er ook (nog) geen Bbk-meldingen (Besluit bodemkwaliteit) bekend zijn van de aangevoerde grond terwijl dat wel zou moeten. Die zijn nodig voor toepassingen van grond en baggerspecie. Dit besluit waarborgt de kwaliteit van het oppervlaktewater en voldoende bescherming van het grondwater.

“Binnen de gemeente Kampen zijn we erg begaan met gezondheid. We hebben een leefstijlakkoord en zelfs een gezondheidsagenda. Maar als er ernstige verdenking worden uitgesproken door dierenartsen over heel zware toxische stoffen vanuit de nieuw aangelegde dijk met ook mogelijk risico voor de volksgezondheid dan zou iedereen direct moeten opspringen en zich afvragen: Wat is daar aan de hand? Blijf druk uitoefenen, net zolang totdat de eerste boor de grond in gaat! Ook als er alleen nog maar sprake zijn van verdenkingen. Programma's als Zembla, De Hofbar of het onafhankelijke onderzoeksjournalistiek platform Follow The Money laten regelmatig zien dat het foute boel is met grondstromen. Ik heb nu een gevoel dat er net een deksel is opgelicht. Laten we hopen dat er snel duidelijkheid komt”, besluit Bergstra.